جامعه‌شناسان و پژوهشگران حوزه مطالعات شهری، برای توسعه و گسترش روزافزون و نامتقارن شهر تهران، پایتخت ایران در دویست سال گذشته، دلایل و عوامل گوناگونی را ذکر نموده‌اند، عواملی مانند مهاجرت گسترده گروه‌های انسانی؛ تمرکزگرایی و به‌تبع آن تجمع امکانات، فرصت‌ها و تسهیلات اجتماعی و اقتصادی در شهر تهران؛ فرصت‌های اشتغال بیشتر و وجود امکانات رشد فردی؛ نابرابری‌های منطقه‌ای در سطح کشور و وجود بیکاری و فقر گسترده در مناطق روستایی؛ و درنهایت جذابیت‌ها و امکانات زندگی در کلان‌شهرها. اما من در این یادداشت کوتاه، بدون آنکه درصدد نفی یا به چالش کشیدن هیچ‌یک از عوامل یا متغیرهای فوق برآیم، تلاش می‌کنم از منظری دیگر و با رویکردی متفاوت به مسئله گسترش و توسعه بی‌رویه تهران بپردازم. هرچند این بحث در حد طرح یک ایده نظری یا یک بارش فکری بوده و امیدوارم که این ایده اولیه بتواند مسیری را برای تفکر بیشتر و مطالعات آتی پیشِ روی محققان و...

پیر سانسو برگردان ناصر فکوهی و زهره دودانگه   تصویر: صحنه ای از فیلم classe tous risques   ** یک بار دیگر انسان‌ها، همان انسان‌هایی که مکان‌های خود را می‌سازند و گفتی تاریخ خود را می‌سازند، به یاری ما می‌آیند: آن‌ها با خیال بدن‌هایشان به خیال‌پردازی دیگری دامن می‌زنند، و آن خیال‌های گاه ماجراجویانۀ یک جای‌شناس است. این شخص، کسی است که از «امکان سخن گفتن» و توانایی نوشتن برخوردار است. و گروه نخست ]آدم‌ها[، بنابر میراث خویش، ناگزیر نیاز دارند که به شهر بچسبند، آن را نفس بکشند و درونش به افکار خود دامن بزنند. و ایستگاه راه‌آهن مکانی بود که آدم‌ها برای ولگردی به آن می‌آمدند و برخی از آن‌ها هرگز نمی‌توانستند از آن دل بکنند. در این پرسه‌زنی مولفه‌ای از آزادی و بوالهوسی وجود داشت. ولگرد برغم تمایل خود به برخی از مکان‌ها بازمی‌گشت، مکان‌هایی که به آن‌ها احساس بغض و تکبر داشت، تا جایی که به...

  گزارشی از نشست 165 یکشنبه‌های انسان‌شناسی و فرهنگ پیشینه شهری در جهان به پنج‌هزار سال پیش از میلاد و منطقه بین‌النهرین می‌رسد و شهرها از همان ابتدا قالب قدرت سیاسی داشتند و بنابراین به نوعی «شهر دولت» (city state) بودند. بنابراین شهر همیشه نهادی سیاسی بوده است. اما این امر به نسبت اینکه در چه فرهنگی و چه مختصات جغرافیایی و تاریخی قرار داشته ایم تفاوت های زیادی داشته است. شهر در ایران نیز همواره یک «شهر سیاسی» بوده است و این در تبارشناسی واژه شهر که از «شاه» و «شهریار» می‌آید، نیز هست. همان‌گونه که واژه «پایتخت» به معنای نزدیک به تخت سلطنتی بوده بنابراین هرکجا شاه به عنوان شهر خود انتخاب می کرده «پای ِ تخت » او می‌شده است. اگر شهر ایرانی قرن پنجم پیش از میلاد (دوره هخامنشی) را با دولت-شهرهای یونانی همین دوران مقایسه کنیم، تا خدی می‌توانیم مشاهده کنیم که چطور در ایران...

  مهدیه محمدی  حریم مکانی: یکی از انواع حریم خصوصی مربوط به حریم مکانی است و به حريم خصوصي محيط پيرامونكه به بررسي حريم خصوصي در اماكن خصوصي و منازل افراد يعني مكان‌هايي كه درآنها تصور حريم خصوصي ممكن است مي‌پردازد. اماكن خصوصي طبق بند 2 ماده 2 لايحه حمايت از حريم خصوصي، اماكن متعلق به شخص يا اشخاص خصوصي يا در تصرف آنهاست كه ورود ديگران به آنها يا عر فا مجاز نيست يا مالك يا متصرف قانوني به نحو مشخصي در چهار چوب قانون، ورود ديگران به آن اماكن را ممنوع اعلام كرده است؛ مانند بخش‌هاي مشترك مجتمع‌هاي آپارتماني. منزل نيز به هر آنچه عرفا اطلاق منزل گردد گفته مي‌شود. یکی از حوزه های بسیار مهم که نمود مرزهای حریم خصوصی و عمومی است، فضای شهری است. چرا که در هر دو حریم عمومی و خصوصی توامان و در کنار هم در شهر وجود دارند و گاها تشخیص...

شهر سازمان یافتگی اجتماعی در فضاست که فرهنگ در آن بازتولید می شود. " فرهنگ به عنوان نظامی سازمان یافته از ارزش ها، باور داشت ها، عقاید، دیدگاه های مشترک و رفتار های مبتنی بر آنها در یک جمعیت، که بوجود آورنده ی هویت فرهنگی است و می تواند همه ی یک جمعیت ساکن در محل واحد و یا بخش هایی از آن را شامل گردد (محسنی، 1386: 26-25) بازتولین فرهنگ در بستر شهر می تواند از خلال خرده فرهنگ ها صورت گیرد خرده فرهنگ هایی که امروز با گسترش روز افزون شهرها و افزایش پیچیدگی در آنها، اشکال متنوع تری را یافته اند. واژه ی خرده فرهنگ (subculture) گاه در معنایی منفی و با ارزش گذاری منفی درک شده است و در مواردی که به مخالفت سیستماتیک با فرهنگ غالب ( dominant culture) تمایز بیابد امکان توصیف شدن آن به عنوان یک ضد فرهنگ (counter culture) توصیف شود. كن...

تقدس در شهرهای سده میانه در شهرهای قرون وسطی جدایی کامل میان تاثیر نیروی ماورایی بر زندگی زمینی و شهرها اتفاق می افتد. و تنها عنصر کلیسا و متولیان آن عامل و فرصت ایجاد ارتباط میان دو جهان هستند. به همین دلیل کلیسا نقش یگانه و ویژه ای دارد و در مرکز شهر قرار میگیرد. در سالهای میانه، در ایتالیا، بیشتر فضاهای باز عمومی در ارتباط با کاتدرال و کلیساها شکل میگرفته اند تا فرصت تجمع مردم بیشتری را به دست دهد و همگان از موعظات واعظان الهی بهره مند شوند. تقدس در شهرهای امروز در طول تاریخ شهرنشینی، بیشترین شهرها تحت تاثیر دو نیروی اصلی شکل گرفته اند، از سویی نظم و نظام ماورایی، ساختار اجتماعی و فضایی شهرها را به شدت تحت تاثیر قرار داده و از سوی دیگر زندگی روزمره و نیازهایش در شکل دادن به فرم شهری موثر واقع میشود. در شهرهای امروزی تحت تاثیر تغییرات...

بررسی کالبدی فضا بدون در نظر گرفتن محتوای اجتماعی و بازنمایی هایی که شهرنشینانش از آن دارند میسر نخواهد بود. شهر در واقع یک صورت فیزیکی است که با کنش جمعی معطوف به پدیده های بازنمایی ساخته می شود. مجاورت مکانی گروههای اجتماعی این لزوم را ایجاد کرده که به مطالعه ی روابط میان فضاهای فیزیکی و گروههای اجتماعی پرداخته شود. زندگی در شهر، آن هم در مادرشهری مثل تهران، دلمشغولیهای متناوبی را برای کارشناسان، صاحب نظران و شهروندان متعهد به همراه دارد. بی گمان تعلق خاطر در هر دسته، با خواستها و نشانه های مختلفی بیان میشود. دسته ای برنامه ریزی ها و سیاستگذاریهای خود را منوط به بهره گیری از تمامی امکانات و تسهیلات شهری میدانند؛ دسته ای دیگر خواهان به کارگیری دانش و مهارتهای نوین و اصیل هستند و گروهی، در میان و یا در گذر از این دو دسته، چشم بر سهیم شدن در سرنوشت خویش...

انواع مکان های مقدس اگر مکان مقدس برابر با جلوس جلوه قدس و ظهور الوهیت دانسته شود، پیش از هر مکان قدسی بیرونی، اولین ساحت قدس در درون آدمی است. در بسیاری از ادیان به حضور هر لحظه خداوند همراه با انسان اشاره شده است. در قران کریم آمده است که خداوند از رگ گردن به بشر نزدیک تر است که نشان دهنده آن است که حیطه روح انسان، اولین تجلی گاه خدایی مکان مقدس است. از سوی دیگر جایگاه اندیشه تقدس در ذهن انسان است، از این رو قابل حمل است و بر همین اساس می تواند کالبدی متحرک بپذیرد. (ارباب جلفایی, ص. 85) عده ای از بومیان استرالیا همیشه میله ای مقدس را با خود حمل میکنند تا هیچ گاه ارتباطشان را با عالم بالا از دست ندهند. بر همین اساس است که مکان مقدس الزامی به ثبات مکان جغرافیایی ندارد. در دنیای بیرون، از دیدگاه الیاده مکان...

مکان مقدس کجاست؟ میرچا الیاده (Mircea Eliade )از اسطوره‌شناسان و دین‌پژوهان نامدار است. دیدگاه او به مکان مقدس قابل تامل است. فضا و مکان در دیدگاه معمول و متعارف عرصه ای سه بعدی و نامتناهی به شمار می رود که پیوسته و یکپارچه است و تمایز و تفاوتی در آن وجود ندارد. به اعتقاد الیاده اما مکان گستره ای بی انتها و یکپارچه نیست که او انسانهای حاضر در این مکان را یکدست و همگون نمیداند. از دیدگاه او انسان ها بر اساس باورهایشان در دو دسته ی انسان های دینی و غیر دینی قابل دسته بندی هستند، و برای هر دسته مکان معنای متفاوتی از دیگری دارد. از دیدگاه انسان دینی با باور به ساحت برتر و بالاتر (بهشت) مکان نمی تواند کیفیتی یکپارچه و متجانس داشته باشد. از این رو نوعی جدایی، تمایز و امتیاز در بعضی مکانها نسبت به مکانهای دیگر برای انسان دینی بر اساس باورهایش...

دو سالی است که به دلیل تحصیل فرزندم در یکی از دانشگاههای دولتی به مرکز کلانشهر تهران کوچ کرده ایم و در آپارتمانی سکنی گزیده ایم. از مهر ماه و زمان بازگشایی مدارس، هنگام صبح کوچه پر از اتومبیلهای سرویس ایاب و ذهابی میشود که فرزندان همسایه ها را به مدرسه شان می برد. انگار انتقال بچه ها با سرویس به مدرسه مُد شده است؛ در حالی که در محله های نزدیک آپارتمانمان چند مدرسه دخترانه و پسرانه وجود دارد، ولی هیچگاه در کوچه مان ندیدم که مادر یا پدری دست فرزندش را گرفته باشد و کیف به دوش، فرزندش را به مدرسه ببرد. ساعت 6:30 صبح هنگامی که لباس می¬پوشم و از درِ آپارتمان بیرون می¬آیم. قبل از من پسر 7 ساله واحد روبرویی¬مان از درِ واحدشان بیرون می¬آید و من گاهی او را از چشمی تعبیه شده روی درِ ورودی آپارتمان¬مان می¬بینم که با کولة آبی رنگ بزرگی...

تدوین و انتشار کتاب منشور مرمت و معماری به همت چهره ماندگار عرصه معماری کشور، محمد منصوری فلامکی، و بیش از 280 تن از متخصصین و فعالین عرصه مرمت و معماری صورت گرفته است. به اعتقاد مؤلف این کتاب ارزشمند به مناسبت نیاز به سخنی مدون در مقوله هایی که بار ملی و جهانی دارند نگاشته شده است و دغدغه نصیحت و یا تبدیل شدن به قانونی مصوب را ندارد. در پیشگفتار و مقدمه کتاب آمده است: آنچه در متن منشوری که پیش روی داریم وجه تقدس دارد و سبب تدوین و ارائه آن به جامعه مرمت‌گران معماری کشور می‌شود، در مجمعی برای شور در وفاق ملی به میان می‌آید تا گامی مفید در راه تدوین و تصویب سندی شود که می‌خواهد تبادل نظر و شور در فضای علمی در باب امور اجرایی کشور را ترویج کند (ص 38) در حقیقت یکی از مهم ترین اهداف این منشور این است...

مقدمه مفهوم تقدس و قدسیت و به دنبال آن پرستش نیروی جدا و برتر، قدمتی برابر با تاریخ بشریت دارد. اعتقاد به تاثیر قطعی نیروهای ناشناخته و دلایل نامعلوم ماورایی در زندگی انسان که از عدم شناخت کافی او نسبت به محیط پیرامونش حاصل شده است، در غالب نوعی ارتباط پرستش گونه با این پدیده ها مطرح بوده است. با افزایش علم بشر نسبت به علل رخداد پدیده ها در روندی بطئی مفهوم تقدس نیز دگرگون شده است. اعتقاد به خدایان گونه گونه ی پدیده ها، در هر زمینه که کنترلگران زندگی فیزیکی و جسمانی بشر بوده اند، جایگاه خود را در ادیان به خدایان اغلب واحدی داده است که اصول زندگی روحی و اخلاقی بشر را در جهت رشد و کمال فراتر از جسم، وضع میکند. مفهوم تقدس نه تنها در طول تاریخ بشر، محتوایی انتزاعی و ذهنی داشته که کالبدی برای ظهور در سطح زندگی روزمره نیز یافته...

فاجعه حاصل از بارندگی بی‌امان و سيل كه شهرها و روستاها و زيست گاه‌هاي عشايري  قابل توجهي از كشور عزيزمان را در ايام شروع سال جدید درگير كرده متاسفانه خسارت جبران ناپذيري به جان و مال هموطنان مان وارد  و برخی از آنان را سوگوار كرده است. اين فاجعه هولناك که در 25 استان کشور رخ داد و جان بیش از 50 تن از هموطنمان را که برخی از آنان مسافران سفرهای نوروزی بودند را گرفت، بيش از هر چيز نماد بدل شدن امر طبيعي به يك فاجعه بزرگ در سطح ملی و البته سياسي است و باز بیش از هر چیز به دليل بي توجهي به هشدارهاي چندين ساله بسياري از متخصصان مختلف علوم توسعه، محيط زيست، انسان شناسان، جامعه شناسان ، اقليم شناسان، باستان شناسان و غيره است. روی‌گردانی از شیوه‌های علمی و به جای آن پناه بردن به تفکراتی که صرفا توسعه را یک لزوم و ضرورت بنگارد...

هشدارها برای بارندگی از قبل داده شد؛ قرار شد در چند روز آینده بارندگی در اقصی نقاط کشور و از جمله خطه شمالی را فراگیرد. و چه‌بسا عده‌ای هم این شادی را داشتند که سال جاری را قرار است با «برکت خداوندی» تمام و سال نو را با آن آغاز کنند. ایرانیان سال پربارانی نسبت به سال قبل تجربه کردند، رودخانه‌ها کمی جان گرفتند؛ زاینده‌رود نوزایی کرد، و با باران آخر سال این شادمانی بارانی می‌شد که چندبرابر شود. از 26 اسفند بارش برف و باران اکثر استان‌ها را دربرگفت، از جمله مازندران و گلستان. از یکشنبه صبح باران باشدت آغاز شد و لحظه‌ای قطع نمی‌شد، تمام طول شب را بارید با همان شدت، روز دوشنبه (درساری) از خانه بیرون رفتم، تمام خیابان‌ها را آب گرفته بود و در منطقه خروجی شهر به سمت کیاسر، آب جنگل‌ها را می‌شست و با گل درمی‌آمیخت و پایین می‌آمد. چرخ‌های ماشین در آب...

کتاب «دیگری در اندرونی» محصول کار تحقیقی مرضیه بهرامی برومند دانش آموخته رشته مطالعات فرهنگی می­باشد که در سال 1395 از سوی نشر «تیسا» روانه بازار شد. این کتاب در 128 صفحه و در چهار فصل با رئوس مقدمه کلیات نظری در فصل یکم، تاملی در مفهوم دیگربودگی جنسیتی در فصل دوم، مفهوم فضای جنسیتی در فصل سوم و در نهایت مبحث دیگربودگی در اندرونی در فصل چهارم تهیه و تنظیم شده است. این کتاب، با تمرکز بر ویژگی­های خاص سبک معماری خانه­های تاریخی دوره قاجار در پی آن است تا چگونگی بازنمایی مناسبات جنسیتی مندرج در گفتمان اجتماعی – فرهنگی مسلط جامعه را در این سبک معماری بازجوید. به این منظور در ادامه پس از تأمل نظری هر چند اجمالی در مفهوم جنسیت و برشمردن امکانات مفهومی و تحلیلی روش گفتمان به معرفی ساختارهای سازنده گفتمان جنسیت در دوره قاجاریه و تشریح سبک معماری سنتی خانه­های تاریخی قاجاریه پرداخته...

«داستان جاوید» (1363) از اسماعیل فصیح (1313- 1388) نویسنده ایرانی، روایت واقعیِ برشی از زندگی جاوید پورفیروز، جوان پانزده ساله زرتشتی است که به همراه عموی کهن‌سالش در سال 1301 ه.ش رهسپار تهران می‌شود تا مادر و خواهر و پدر تاجرش را که همراه هم برای شازده ملک‌آرای قاجاری از یزد به تهران کالا آورده‌ و اکنون ناپدید شده‌اند، خبری بگیرد یا آنها را پیدا کند. عزیمت او به تهران پس از برگزاری مراسم سدره‌پوشی برای وی اتفاق می‌افتد و طبق این آیین زرتشتی او در پانزده سالگی با برگزاری این آیین گذار (ritual passage)از دنیای کودکی خداحافظی می‌کند و به عنوان یک مرد، وارد عرصه زندگی می‌شود. او در بین راه عمویش را در کویر قم از دست می‌دهد و تنها راهی تهران می‌شود. در تهران با پرس و جو خانه ملک‌آرا را پیدا می‌کند، به سختی وارد آن شده و در بدو امر متوجه می‌شود در نزاع میان...

احمدرضا بلیغ شواهد حاكی از این است كه سابقه ی حاشیه نشینی در ایران به سال های 1300 بر می گردد. پدیده حاشیه نشینی از نیمه ی قرن 19 به شدت توسعه یافته و در سال های اخیر به بیش ترین حد خود رسیده است چرا كه پایین بودن درآمد در روستاها و نبودن فرصت های اشتغال در جریان حركت روستائیان به شهرها، رشد سریع جمعیت شهری و كمبود مسكن روز به روز  نمایان تر شده و تعداد جمعیت حاشیه نشینان افزایش یافته است. به دلیل گرانی غیر متعارف زمین شهری در كلان شهرها به خصوص تهران هیچ راهی جز ظهور قارچ گونه و شتابان حاشیه نشینی شهری باقی نمی ماند. منطقه واحدهای مسکونی رو به ویرانی، فرسوده با تجهیزات ناقص در حاشیه شهرها، تسلط فرهنگ فقر در منطقه، جدایی گزینی توده ای مردم روستایی از جامعه شهری، شهرک های چسبیده به شهر با مواد و مصالح کم دوام ساختمانی،...

"میدان بی حصار" را می توان مستندی تاریخی و شهری برشمرد که با نگاهی کلی‌گرا از جنبه های مختلف تاریخی، اجتماعی–فرهنگی، سیاسی و معماری به بیان سرگذشت پر فراز و نشیب میدان توپخانه، از آغاز شکل گیری آن در عهد ناصری تا دهه 80 شمسی، می‌پردازد. این میدان از ابتدای شکل گیری خود همواه مرکز جریانهای بزرگ سیاسی و اجتماعی از جمله مشروطه خواهی بوده است. به علاوه این میدان مرکزی برای گردهمایی های اعتراضی، اعدام محکومان شناخته شده همچون شیخ فضل الله نوری و همچنین برگزاری جشنها و مراسم ملی، دینی و سلطنتی بوده است. میدان توپخانه به مدت 70 سال مرکز تهران بوده و بسیاری از خاطرات جمعی و تاریخی طی مدت زمان 150 سال در این میدان شکل گرفته است. با این وجود میدان امروز به جز یک یا دو نشانه مختصر خاطره ی دیگری از گذشته به همراه ندارد و به نوعی هویت تاریخی آن پایمال...

وقتی از فیلم دیدن صحبت می‎کنیم از چه چیزی صحبت می‎کنیم؟ هنگامیکه می‎گوییم فیلمی دیدم، واقعاً چه چیزی و دقیقاً کدام قسمت‎های فیلم را دیده‎ایم؟ زاویه‎ی نگاه، لحظه‎ی بهم خوردن پلک‎ها، میزان تمرکز، آشنایی قبلی با لایه‎های فیلم، نگاه تخصصی، مکانِ تماشای فیلم و موارد بسیار دیگری تجربه‎ی فیلم دیدن هر فرد را منحصربفرد می‎کند؛ حتی اگر فیلمی یکسان، توسط یک فرد چندین بار مشاهده شود، هر بار این الگوریتم حرکت چشم در نماها و قاب‎های گوناگون، متفاوت خواهد بود. مثال ساده‎ی آن هم اتفاقی است که بعد از تماشای جمعی یک فیلم، ممکن است هر کدام از شما به نکته یا صحنه‎ای در فیلم اشاره کنید که فرد دیگر متوجه آن نشده باشد. چشم و به طور کلی ذهن ما می‎تواند بر روی عناصر مختلفی متمرکز شود. این عناصر اگرچه به چینش فیلمساز انتخاب شده‎اند، اما مخاطب در روند مشاهده می‎تواند اجزایی از فیلم را خودآگاهانه یا ناخودآگاهانه دنبال...

مسئولیت سنگین دختر بودن در مورد ذاتی یا اکتسابی بودن صفات جنسیتی بسیار نوشته‌ و بحث شده است. یک نمونه آن کتاب «being boys, being girls: Learning Masculinities And Femininities» نوشته Paechter Carrie در سال 2007 می نویسد:« اینکه بچه‌ها چگونه در مورد خودشان فکر می‌کنند بسته به این است که بزرگسالان اطراف آن‌ها و هر کس دیگر به عنوان زن و مرد اساسا چطور رفتار می‌کنند»(ص2) تاکید این کتاب بر رشد هویت‌های مردانه و زنانه به عنوان فرایند الزاما شناختی است که بر اساس آن درک کودکان از خودشان به عنوان یک مذکر یا مونث و از معنا و دلالت مذکر یا مونث بودن در زمینه اجتماعی و فرهنگی که در آن زندگی می‌کنند، به عنوان نیروی انگیزشی تفاوت رفتاری دختران و پسران عمل می‌کند(همان). گرچه نمی‌توان نقش عوامل ژنتیک و روان‌شناختی را نادیده گرفت، این نکته همچنان مطرح است که بیولوژی علت نهایی تفاوت‌های بین دو جنس نیست....