جعفر سپهری در دامنه كوه‌هاي غرب درياي خزر يكي از كهن‌ترين شهرهاي جهان، و يكي از سرفرازترين شهرهاي ايران، استوار و پابرجاي ايستاده است. از روزگاران كهن تا به امروز همچون روح جاويدان ايران در برابر دشمنان ستم‌پيشه تاريخ. نه مغول و نه روس، نه رومي و نه تازي نتوانستند سرشت آن را براندازند. ساختار شهر به دوران كيانيان منسوب است كه ديواره گرداگرد پيرامون آن را كيخسرو برافراشت. در دور نخستين دوره شكوفايي آرياييان، اورارتورها، شهري مهم و ارجمند بود. پندارهاي نيك زرتشت پيامبر در اين شهر گسترش يافت. از اين رو شهر مقدس "آرتاويلا" ناميده شد. آرد كه در واژگان اردوان و اردشير هم به چشم مي‌خورد به معني بزرگ و مقدس است و ويل و وين به معني شهر همچون پنجوين (پنج شهر). در دوران هخامنشيان و سپس اشكانيان مهم‌ترين شهر ساتراپي آذرآبادگان يا آتورپادگان بود. در دوران پيروز ساساني بازسازي شد. از اين‌رو به‌اذان پيروز و...
